Nazwa art déco to skrót od francuskiego słowa Arts Décoratifs. Termin ten jest używany od 1966 r. na określenie tendencji w sztuce użytkowej rozwijającej się od pocz. XX w., a zwłaszcza jej nurtu dekoracyjnego, luksusowego i eleganckiego, tworzonego przez projektantów francuskich i ich naśladowców. Mimo, iż styl art déco zaczął kształtować się przed wybuchem I wojny światowej to często nazywany jest stylem lat 30. Jednakże szczyt rozwoju przypadł na dwudziestolecie międzywojenne, a swego rodzaju kulminacją była Międzynarodowa Wystawa Sztuk Dekoracyjnych i Przemysłu Nowoczesnego w Paryżu w 1925 r., stąd także inna nazwa Art Déco — styl 1925. Terminu Art déco w latach największych sukcesów tego stylu, czyli od około 1925 do około 1940, nie używano.
Paryska wystawa z 1925 roku zakończyła się spektakularnym sukcesem polskich artystów, z Józefem Czajkowskim i Jerzym Warchałowskim na czele, w dziedzinie sztuki dekoracyjnej. Polska odmiana nowoczesności miała swoje korzenie w podhalańskiej sztuce ludowej, którą artyści umiejętnie przepuszczali przez filtr geometryzacji i rytmizacji. Na 307 wystawców biorących udział w wystawie Polska zdobyła aż 172 nagrody.
Art déco nie dało się zamknąć w ramach czasowych ustalonych przez badaczy, czyli okresie od 1910 do 1939 roku. Liczne nawiązania do estetyki międzywojnia zaczęły pojawiać się już w drugiej połowie XX wieku, zaś niektórzy artyści nigdy z niej nie zrezygnowali. Zanim jednak styl art déco zaczął być wypierany przez funkcjonalistyczne formy z kręgu Bauhausu, zdążył podbić dosłownie cały świat. Królował w Nowym Jorku, Moskwie, Tokio, Szanghaju i w wielu innych miejscach.
Komplet mebli art déco – bufet, barek, serwantka, fornir orzech, lata 20-30.
Styl art déco jest dziś niezwykle ceniony, a reprezentujące go stylowe meble i dzieła sztuki osiągają na aukcjach zawrotne ceny. Nic dziwnego. Założenia art déco nie straciły na aktualności, a estetyka tego stylu doskonale łączy w sobie tradycję z nowoczesnością.
Styl art déco od początku miał się wcielać zarówno w ogólnodostępne, masowe produkty fabryczne o wysmakowanej formie, jak i w kosztowne, luksusowe dzieła artystów i rzemieślników. Te dwa różne kierunki były cechą charakterystyczną tego stylu.
Serwantka art déco, okleina orzech, lata 30.
Uroda przedmiotu nie miała już jednak dominować nad jego funkcją, lecz przeciwnie – z funkcji tej wypływać i ją dopełniać. Można pokusić się o stwierdzenie, że Art déco to sztuka ukrywająca się w zakamarkach codzienności.
Art déco narodziło się jako opozycja do bogactwa ornamentyki secesji (Art nouveau). W przeciwieństwie do secesji nie dążyło do odcięcia się od spuścizny artystycznej poprzednich pokoleń, ale czerpało z niej pełnymi garściami. A nawet w swej bardzo bogatej i różnorodnej stylistyce można również znaleźć kontynuację dekoracyjnej myśli secesyjnej, szczególnie jej wiedeńskiej geometryzującej odmiany, która zagościła w Austrii około roku 1900.
Dbano o funkcjonalność przedmiotu, dobrą jakość technologiczną i możliwość produkcji przemysłowej swoich projektantów. Z drugiej zaś strony większości projektów paryskich twórców nie można było realizować w przemysłowych seriach, ponieważ były to luksusowe, ręcznie wykonane, niepowtarzalne przedmioty. Tyleż drogie, co pożądane.
Meble w stylu art déco
Nadrzędną cechą mebli art déco jest prosta, zgeometryzowana budowa, często ze skubizowanymi, krystalicznymi elementami dekoracyjnymi. Masywne i kanciaste formy mebli zdobią stylizowane i geometryczne ornamenty roślinne. Stosowano niejednokrotnie kontrastową kolorystykę, używano do tego różnych technik zdobniczych np. intarsji, inkrustacji, barwienia, rzeźby itp. Z powyższych rozwiązań korzystano na ogół bardzo oszczędnie.
Styl art déco wyróżnia przede wszystkim ponadczasowa elegancja. Art déco charakteryzuje się klasycyzującym zgeometryzowaniem i dążeniem do syntetycznego ujmowania form oraz poszukiwaniem piękna w funkcji przedmiotu użytkowego.
Do wyrobu mebli używano przede wszystkim drewna, począwszy od klasycznego mahoniu, poprzez klon, orzech włoski, po jasny dąb i jawor. Dużym uznaniem cieszył się również palisander oraz uznawany za luksusowy fornir hebanowy. Ze względu na bogate usłojenie, najczęściej wykorzystywano walory dekoracyjne orzecha rodzimego lub kaukaskiego, czeczotu, chociaż nie wzbraniano się także przed dębowym, mahoniowym czy jesionowym. Układanie przeróżnych wzorów stało się możliwe dzięki wprowadzeniu na szeroką skalę do produkcji mebli płyty stolarskiej, łatwej w obróbce, lekkiej i okleinowanej skrawanym mechanicznie, cienkim obłogiem o grubości 6mm.
Starano wprowadzać się także nowe tworzywa tj. metale, szkło, bakelit itp.
Meble art déco powinny być lakierowane lub politurowane na wysoki połysk. W tym stylu nie ukrywano naturalnego rysunku drewna. Starano się wręcz uwypuklić dekoracyjny rysunek szlachetnych fornirów krajowych i egzotycznych.
Pomocnik art déco (barek), okleina orzech, lata 30.
Projektowano i produkowano dużo nowych typów mebli, szczególnie biurowych, kuchennych oraz do wypoczynku jak leżanki zwane szezlongami, przeznaczone do odpoczynku w ciągu dnia, które ustawiano vis a vis łóżek w sypialni, wersalki, amerykanki i fotele klubowe.
Międzywojenne fotele art déco.
Większość mebli wypoczynkowych w stylu art déco to duże obszerne kanapy i fotele o zaokrąglonych kształtach, które już na pierwszy rzut oka wyglądają na masywne i wygodne. Miłośnicy odważniejszych wnętrz mogą sobie pozwolić na mocny akcent kolorystyczny w postaci turkusowej, limonkowej lub amarantowej tapicerki, która dzięki licznym ozdobnym fałdom i marszczeniom podkreśla wyjątkowo luksusowy charakter mebli. Ład i dyskretny akcent dawnej epoki. Umiłowanie geometrii, formy i porządku przestrzennego. Królują tu motywy koła, kwadratu, prostokąta i rombu. Ich kontury podkreśla wyraźna linia. Wszystkie przedmioty mają perfekcyjne wykończenie, zrobione są wyłącznie z materiałów w dobrym gatunku.
Jadalnia w stylu art déco
W tym okresie zmienił się także wygląd pokoju jadalnianego, który wcześniej kojarzył się z ciemnym pomieszczeniem z monstrualnymi, dębowymi kredensami, niewygodnymi stołami i krzesłami o kształtach „zapożyczonych z sal tronowych”. Zaczęły królować proste w formie meble o malowniczej okleinie. Po środku pomieszczenia królował stół, zazwyczaj okrągły, choć również zdarzały się i owalne i prostokątne stoły art déco. Były to stoły rozsuwane, których wielkość regulowano poprzez dodawanie pośrodku tzw. wkładów, tj. desek. Powierzchnie wkładów fornirowano gorszym materiałem lub pozostawiano surowe, tylko zapoliturowane deski. To, co najbardziej przykuwało uwagę to nogi stołu. Ich nietypowy kształt powodował, że nie można było od nich oderwać oczy. Stoły art déco oprócz tego, że są efektowne i funkcjonale to dodatkowo komponują się z współczesnymi, minimalistycznymi meblami i pomieszczeniami.
Okrągły stół art déco, fornir orzech oraz palisander, lata 20-30.
Stół art déco po rozłożeniu, lata 20-30.
Poza stołem, nieodzowną częścią garnituru stołowego były krzesła oraz dwa fotele ustawiane przy krótszych bokach stołu. Cechą wspólną powyższych mebli był analogiczny sposób gięcia nóg stołu oraz poręczy foteli, a także rodzaj użytego forniru. Krzesła, z założenia wygodne, zazwyczaj pełne, tapicerowane, profilowane oparcie, odchylone nieznacznie do tyłu w stosunku do podstawy siedzenia. Niestety do naszych czasów przetrwało niewiele przykładów materiałów obiciowych. W tym okresie stosowano tkaniny lniane, wełniane oraz żakardowe w charakterystyczne wzory geometryczne i dużo rzadziej ni z obecnie tapicerowano gładką materią.
Krzesła art déco w tym dwa z podłokietnikami, fornir palisander lata 20-30.
Kolejnym meblem należącym do wyposażenia jadalni w stylu art déco była serwantka, zwana też nieprecyzyjnie „witryną”, składająca się z szerszej podstawy mieszczącej półki lub szuflady ukryte za drzwiami oraz oszklonej nadstawy. Cechą charakterystyczną serwantki w stylu art déco była jej opływowa lub lekko zgeometryzowana linia, nogi w kształcie klocków lub finezyjnie wygięte po łuku, asymetryczne rozplanowanie półek. Fornir często był układany w formy geometryczne tj. romby, trójkąty czy trapezy, powtarzany wielokrotnie w układach symetrycznych, grający kolorem.
Bufet i pomocnik art déco, fornir orzech korzeń, lata 30.
Kredens, jako typowy mebel skrzyniowy, przyjmuje formę leżącego prostopadłościanu, w niektórych przypadkach z oszkloną, niewielką, poziomo usytuowaną witryną. Również i tutaj ważną rolę odgrywają detale np. uchwyty szuflad i szafek są ze szlachetnych gatunków drewna, m.in. hebanu lub chromowanego metalu. Przeznaczony był do przechowywania obrusów, nakryć stołowych itp.
Zazwyczaj w komplecie występuję pomocnik kredensu. Miał podobną formę i przeznaczenie, lecz było o połowę mniejszy.
Gabinet w stylu art déco
W okresie międzywojennym, niezbywalną częścią każdego domu stał się gabinet. Było to pomieszczenie pełniące jednocześnie funkcje pracowni, biblioteki a także spotkań w męskim gronie. Podstawowe wyposażenie gabinetu to biurko, biblioteka, minimum dwa fotele lub krzesła plus stolik. Podczas meblowania kierowano się zasadą umiaru. Z jednej strony należało unikać pstrokacizny barw zaś z drugiej uważać, aby wnętrze w efekcie nie było ponure i monotonne.
Najważniejszym i zarazem najbardziej osobistym meblem było biurko. Zazwyczaj należało do typu jedno- lub dwuszafkowego. Powyższa forma wykształciła się we Francji w XVII wieku i z pewnymi zmianami przetrwała do dzisiejszego dnia. W szafkach znajdują się z jednej strony od trzech do czterech szuflad, z drugiej zazwyczaj pojedyncza półka. Półek potrafiło też być więcej i dodatkowo bywały otwarte na przestrzał lub były umieszczane nad proporcjonalnie zmniejszoną szafką. Większość biurek w stylu art déco było dużych rozmiarów, standardowe blaty miały od 1,50 do 1,80m. Sporadycznie pojawiały się małe wersje czyli od 1,10 do 1,30 m. Sporadycznie, ze względów tylko i wyłącznie praktycznych, blaty przykrywano szkłem pod który wkładano szare lub zielone sukno. Nie stosowano dekoracyjnych aplikacji i okuć. Mało być prosto, wręcz surowo. Drzwi otwierane za pomocą klucza, ewentualnie metalowe szyldy i uchwyty z mas plastycznych. To błyszcząca politura miała stanowić główną ozdobę mebla, podkreślać jego rysunek słojów.
Przy każdym biurku musiał się znajdować fotel i krzesła. Typowy fotel posiadał dwuszczeblinowe ażurowe oparcie ze szprosami, poręcze gięte o miękkich krzywiznach lub proste, łamane pod różnymi kątami, siedziska tapicerowane.
Biurko art déco, fornir orzech, Polska lata 20-30.
Biurko i fotel art déco, fornir orzech, lata 30.
Komplet gabinetowy art déco stolik i cztery krzesła, fornir orzech, lata 30.
Klasyczna biblioteka art déco będąca w komplecie z biurkiem jest trójczłonowa. Środkowa część przeszklona szybą fazowaną, zaś skrajne kolumny są pełne. U dołu znajdują się zazwyczaj szuflady lub zamykane szafki. W bardziej nietypowych projektach skrajne kolumny traktowane są asymetrycznie np. pełna, otwarta i podzielona półkami. Zdarza się, że ciąg półek bywa przełamany szafkami pełniącymi różnorodne funkcje, np. barku. Bardzo praktyczną rzeczą jest regulacja wysokości półek. Bardzo solidne wykonanie wnętrza mebli zazwyczaj okleinowanych mahoniem.
Biblioteka w dość swobodny sposób nawiązywała do biurka. Elementem bezspornym, świadczącym o tym, że mamy do czynienia z kompletem był fornir, który był ułożony analogicznie na kolumnach biblioteki, jak i na drzwiach szafek biurka. Czasami kształt szafek w biurku i kolumn w bibliotece był identyczny, bądź podobne podpory.
Biblioteka art déco, okleina orzech, lata 30.
Międzywojenny komplet wypoczynkowy art déco, cztery fotele i stolik.
Dopełnieniem i tzw. wisienką na torcie był nieduży, okrągły stolik, przeznaczony do przyjmowania gości, często z półką pod blatem, na jednej lub czterech nogach połączonych niekiedy trawersem. Obok stolika znajdowały się wygodne fotele klubowe, w całości tapicerowane, często z luźną poduszką. Jedynymi widocznymi drewnianymi elementami były naczółki na podłokietnikach, nie zawsze zaznaczone, ora nogi przymocowane do dolnego ramiaka.
Innowacje art deco
Dość nietypowym meblem „gabinetowym”, którego prawdziwa kariera datuje się od lat 20stych XX wieku, a pierwotnie służącym do przewożenia potraw, napojów i zastawy z kuchni do pokoju stołowego, jest barek. W latach 30stych występowały trzy typy barków. Pierwszy typ to tradycyjny, przestawny stolik wykonany z chromowanego lub niklowanego metalu, rzadziej z drewna, ze szklanymi batami, na których stały butelki i kieliszki.
Barek art déco, fornir orzechowy, lata 30.
Wnętrze barku art déco, okleina brzoza pawie oczko, lata 30.
Pozostałe dwa typy były nowością. Jeden to wpisany mebel wielofunkcyjny zaś drugi występował w typie szafki, co najmniej dwudzielnej. Podział występował zazwyczaj w układzie pionowym lub poziomym, z czego jedna część przeznaczona była na ustawianie butelek, druga, obita blachą, na magazynowanie lodu i chłodzenie alkoholu. W części, gdzie ustawione były butelki, ściany wykładano podświetlanymi lustrami dla powiększenia optycznie przestrzeni. Kieliszki stawiano na wewnętrznej stronie klapy zamykającej nadstawę mieszczącą butelki, zabezpieczoną marblitem, czyli czarnym szkłem lub na wysuwanym, niewielkim, szklanym blacie. Swoją sławę barki zawdzięczają zmianą obyczajów społecznych. W zwyczaju stało się bywanie mniej formalne w towarzystwie, częstsze wizyty wzbogacano o spożycie wyskokowe trunki.
Barek art déco, Niemcy lata 30-40.
Lampa podłogowa art déco, fornir orzech korzeń, lata 30.
W okresie międzywojennym stojące lampy, które ustawiano w sąsiedztwie foteli, biły rekordy popularności. Pojawiły się wraz z modą na czytanie książek i jak wiele mebli art déco, łączyły w sobie kilka funkcji. Do osadzonego na prostokątnej, sporadycznie okrągłej stopie trzonu przymocowywano blaty, których liczba i kształt mogły znacznie się różnić. Można było spotkać projekty, w których zamiast stopy była szafka, którą wieńczył prosty człon. Całość oświetlała jedna lub dwie żarówki, często zamontowanych na ruchomym przegubie, skrywających się pod materiałowym abażurem.
W związku z dużym problemem mieszkaniowym w dużych miastach, przebojem stały się kawalerki, których umeblowanie stało się nie lada wyzwaniem dla projektantów, którzy mieli a zadanie dostosować formę mebli oraz ich skalę do małych mieszkań. Na szczególną uwagę zasługują meble wielofunkcyjne, zwane dziś w żargonie antykwarskim „kombajnami”. Łączyły w sobie funkcje komody, kredensu, serwantki, szafy, biblioteki i barku. Funkcje te były łączone stosownie do potrzeb, nie więcej niż cztery w jednym meblu. Kombajny to najczęściej niewielkie meble skrzyniowe mieszczące w dolnej partii półki lub szuflady ukryte za drzwiami, w części górnej przeszklone, ponieważ stawiano tam zastawę lub książki.
Mebel wielofunkcyjny art déco, szafa, barek, kredens, komoda, lata 20-30.
Międzywojenny kwietnik art déco, okleina orzech.
Męski charakter kawalerki podkreślała obecność barku i kraciaka z kolei żeński nie mógł się obyć bez komody i kwietnika. Kwietnik, zwany wcześniej żardinierą, cieszył się wielkim uznaniem, ponieważ dodawał wnętrzu lekkości. Przeżywał swój zasłużony renesans, jego forma ewoluowała dzięki temu stał się samodzielnym, pełnowartościowym meblem. Jego forma stała się bardziej zdyscyplinowana, zbudowana z przenikających się kół, łuków, prostokątów i linii prostych.
Królowała asymetria, fantazyjnie gięte formy uzyskiwano dzięki zastosowaniu na wysoką skalę dykty, którą wprowadzono w rzemiośle stolarskim dopiero w okresie dwudziestolecia. Konstrukcja oparta była zawsze na wybranej figurze geometrycznej, w której zmyślnie umieszczano półki pełniące funkcję podstaw na doniczki
Kwietnik art déco, okleina orzech.
Główną siłą art déco jest jego różnorodność i możliwości adaptacyjne, to styl historyczny, który nieustannie powraca. Gdy myślimy o nowoczesnym wnętrzu to od razu przed oczami mamy właśnie styl art déco.
Jesteśmy przekonani, że znajdziecie Państwo w sklepie Neoantyk.pl idealny egzemplarz dla siebie, który podbije Państwa serce przy pierwszym spotkaniu.
