Nazwa stylu barok prawdopodobnie pochodzi od portugalskiego słowa barocco, oznaczającego perłę o nieregularnym kształcie lub kamień. Barok przełamywał sztywne kanony renesansu, tworzy iluzję ruchu, cechował się dużą ilością zdobień i rzeźb. Monumentalne kształty tworzyły złudzenie rzeczywistej przestrzeni i trójwymiarowości. W dekoracji wykorzystywano również bogate ornamenty roślinne i kwiatowe. Poskręcane w skomplikowanych wzorach tworzyły przepiękne kształty.
Barokowe wnętrza
We wszystkich swych okresach i odmianach barok dążył do reprezentacyjności, począwszy od królów a kończąc na mieszczaństwie, które to w miarę możliwości dostosować się do stylu życia szlachty.
W pałacach arystokracji i biskupów powstają pomieszczenia pełne przepychu, które mają świadczyć o bogactwie ich właścicieli np. sale tronowe, audiencyjne i balowe, galerie, klatki schodowe itp.
Podłogi były zazwyczaj z ułożonego w ornamentalne wzory marmuru lub ułożonego w przemyślne wzory parkietu, z kolei w mniej reprezentacyjnych pomieszczeniach, dworach i kamienicach stosowano kamienne i ceramiczne płytki oraz deski.
Barokowe ściany pokryte były boazerią, zdobnymi freskami bądź ozdobnymi kaflami, zaś najbogatsi mogli pozwolić sobie na zawieszanie ogromnych gobelinów, które przedstawiały różne sceny mitologiczne, biblijne i historyczne.
Sufity wykańczano często złoconymi stiukami, czyli gipsem wymodelowanym plastycznie w ornamenty, zaś wolne od stiuków powierzchnie dekorowano wspaniałymi malowidłami o złudnej perspektywie.
Wielkie pałace stają się symbolami władzy absolutnej np. Wersal. Sztuka baroku staje się wyrazem samouwielbienia możnych wobec krytycznych spojrzeń oczu zaniepokojonego narodu, jest narzędziem propagandy i ceremonialnej reprezentacji. Po raz pierwszy są budowane kamienice czynszowe.
Sekretera z nadstawą i zegarem, połowa XVIII wieku;
mechanizm: Daniel Quare Londyn 1690-1700.
Meble barokowe na świecie
Wraz z rozwojem budownictwa wzrosło zapotrzebowanie na meble. Cechą charakterystyczną mebli barokowych stają się pofalowane powierzchnie i wygięte linie, skręcone spiralnie kolumny oraz łamane profile gzymsów, które stały się popularnym motywem np. w obramowaniach płycin. Powierzchnia mebli zostaje wzbogacona fornirem, szylkrytem, kością, masą perłową oraz technikami malarskimi i lakierowaniem. Nakładano rzeźbione ornamenty w postaci paneli o ozdobnym obramowaniu (kartuszy), tarcz wieńców, girland, festonów (będących dekoracyjnym elementem przedstawiającym fragmenty tkanin, wieńce z kwiatów, roślin, owoców swobodnie zwieszających z dwóch punktów zaczepienia, a także wijące się lub spiralnie skręcone łodygi z liści, czasem kwiatów.
Komoda Louis XIV Francja około 1700 roku markieteria Boulle
Zaczęto stosować łatwiejsze w obróbce drewna z orzecha i lipy niż twardego dębu. Gatunki te z łatwością się nie tylko rzeźbi, ale także barwi, maluje, złoci i pokrywa okuciami.
Meble barokowe najwcześniej rozwinęły się we Włoszech, a w szczególnie w Wenecji. Cechowały je bogate rzeźbienia, malowanie na kolorowo, lakierowanie i często wprawiane małe, szklane lusterka, typowe dla stylu Andrea Brustolona. Barok włoski zwany był często barokiem dekoracyjnym, włoskim lub rzymskim. Jednak to Francja w XVII w. zdystansowała inne kraje w realizacjach architektonicznych, malarskich i meblarstwie.
Barok francuski zachowuje racjonalizm i jasność konstrukcji. Wnętrza posiadają dużo cech renesansowych stąd nazwany bywa klasycyzmem barokowym.
We Francji barok można podzielić na styl Ludwika XIII (1610-1643), reprezentujący sztukę wczesnobarokową, styl Ludwika XIV, będący okres dojrzałego baroku (1643-1715), następnie regencję (1700-1730). Barok obejmuje także częściowo okres za panowania króla Ludwika XV, rokoko. Wybitnymi rzemieślnikami są ebenista André-Charles Boulle, projektant ornamentów Jean Bérain i zegarmistrz Jacques Thuret. W czasie baroku Francja przyczyniła się do rozwoju nowego typu mebla, jakim była komoda oraz biurka z miejscem na kolana, nowych typów łóżek, a także wiele nowych siedzisk.
W północnej Europie bardzo ważną rolę odegrało także barokowe meblarstwo flamandzkie i holenderskie, które przez długi okres posługiwało się formami renesansowymi. Przełomem było m.in. importowanie nowych zamorskich gatunków drewna (heban, palisander) oraz inspiracje artystyczne płynące z Dalekiego Wschodu, którymi były meble z dekoracją lakową. Do najwybitniejszych przykładów meblarstwa holenderskiego należą m.in. szafy (kas, szafa fryzyjska), serwantki (serwantka holenderska) oraz komody (komoda holenderska).
Około roku 1660 miało swój początek angielskie meblarstwo barokowe. Najpierw było to przeważnie meble dębowe tzw. okres dębu w stylu Jakuba I, następnie meblarstwo zostało zdominowane przez drewno orzechowe i stąd barok angielski bywa nazywany okresem orzecha, a także Williama i Marii stylem, Anny królowej stylem, i georgiańskim stylem. Angielski barok miał inny charakter, niż jego francuski odpowiednik. Był bardziej subtelny i nie tak przeładowany zdobieniami. Jednym z najbardziej charakterystycznych mebli tego okresu było krzesło królowej Anny, krzesło Cromwella czy windsorskie meble, okres mahoniu.
Kabinet chinoiserie, Christoph Minder, Berlin 1739.
Drewno olcha, sosna i topola, biała laka europejska oraz złoto.
Oryginalne formy przyjęło także barokowe meblarstwo hiszpańskie (churrigueryzm, mudejar). Bogaty i pompatyczny hiszpański barok odznaczał się wybujałymi i fantastycznymi, rzeźbiarskimi formami np. spiralnymi, rzeźbionymi i złoconymi kolumnami. Stosowane były także połączenia motywów europejskich z arabskimi. Meble w tym stylu wykonywano głównie z orzecha i inkrustowano kością.
Elbląska szafa sieniowa II połowa XVIII wieku
Barokowe meblarstwo niemieckie zaczęło się rozwijać od drugiej połowy XVII w. Początkowo duży wpływ miało meblarstwo włoskie i holenderskie. Pod koniec XVII wieku i na początku XVIII osiąga wysoki poziom, szczególnie w takich ośrodkach jak Lubeka, Hamburg (szafa sieniowa - szafa hamburska), Norymberga, Augsburg (augsburski kabinet) i Frankfurt (szafa frankfurcka).
W Polsce architektura i meblarstwo były pod silnym wpływem włoskim. Przyczynił się do tego dwór królewski i duża liczba włoskich artystów, którzy pracowali w tym czasie w Polsce. Głównymi ośrodkami rozwoju meblarstwa barokowego był takie miasta jak: Kraków, Toruń (intarsje toruńskie), Gdańsk (meble gdańskie, szafa gdańska, łóżko gdańskie, stół gdański) Elbląg i szafa elbląska, Warszawa, Kolbuszowa (kolbuszowskie meble) oraz wiele innych małych ośrodków i dworów magnackich.
Kredens Polska, Kolbuszowa 1761 rok
